روزه، افزون بر فوائد تربيتي و اجتماعي و …، فوائد بهداشتي نيز دارد. روزه تمام دستگاه‏هاي بدن را از خستگي مدام رها مي‏سازد، عمر را طولاني مي‏كند، به جسم نشاط تازه اي مي‏بخشد و آدمي را از كسالت و سستي درمي‏آورد، از بيماري و دردها آزاد مي‏سازد و چاقي زياد را از بين مي‏برد.

روزه، براي تعويض و تجديد چربيهاي ذخيره شده بدن و كاهش ذخاير چربي گليكوژني اعضاي مختلف بدن، روش منحصر به فردي است. گويا اين كه ارزش جنبه‏هاي معنوي و وظيفه روزه از نظر روانشناسي و بهداشت جسمي بيشتر است.

روزه‏داري كه امروزه آن در پزشكي به نام «رژيم»، در موارد مختلفي از بيماريها تجويز مي‏كنند، سبب مي‏شود كه ذخاير مخصوص گليكوژن يا چربي بدن از نقاط مختلف برداشته شوند و به مصرف احتراق داخلي يا انرژي خارجي و سوخت و ساز آن برسند و مسلم است كه بدن در حال روزه ابتدا چربيهاي زير جلدي را به مصرف رسانده و به تدريج نوبت به چربيهاي احشا مي‏رسد، ولي در هيچ صورتي، روزه‏داري، صدمه‏اي به نسوج عضلاني و استخواني بدن وارد نمي‏سازد، مگر اين كه انسان مدتها گرسنه بماند و تمام ذخاير بدن از بين بروند، آن‏گاه نسوج عضلاني مورد استفاده خود بدن واقع مي‏شوند.

دكتر «الكسيس كارل» در كتاب «انسان، موجود ناشناخته» مي‏نويسد: «با روزه‏داري، قند خون در كبد مي‏ريزد و چربيهايي كه در زير پوست ذخيره شده‏اند و پروتئين‏هاي عضلات و غدد و سلول‏هاي كبدي آزاد مي‏شوند و به مصرف تغذيه مي‏رسند.»

وي مي‏گويد: «لزوم روزه‏داري در تمام اديان تأكيد شده است. در روزه، ابتدا گرسنگي و گاهي نوعي تحريك عصبي و بعد ضعفي احساس مي‏شود، ولي در عين حال، كيفيات پوشيده‏اي كه اهميت زيادي دارند، به فعاليت مي‏افتند و بالأخره تمام اعضا، مواد خاص خود را براي نگهداري و تعادل محيط داخلي و قلب، قرباني مي‏كنند و به اين ترتيب روزه تمام بافت‏هاي بدني را مي‏شويد (خانه تكاني مي‏كند) و آنها را تازه مي‏كند.»

دكتر «ژان فروموزان» روش معالجه با روزه را، شست و شوي اعضاي بدن تعبير مي‏كند، كه در آغاز روزه‏داري، زبان باردار است، عرق بدن زياد است، دهان بدبو است و گاه آب از بيني راه مي‏افتد، كه همه اينها علامت شروع شست و شوي كامل بدن است. پس از سه چهارم روز بو برطرف مي‏شود، اسيداوريك ادرار كاهش مي‏يابد و شخص احساس سبكي و خوشي خارق العاده‏اي مي‏كند. در اين حال اعضا هم استراحتي كافي دارند.

دكتر «تومانياس» درباره فوائد بهداشتي روزه‏داري مي‏نويسد: «فائده بزرگ كم خوردن و پرهيز نمودن از غذاها در مدت كوتاه، آن است كه چون معده در طول مدت يازده ماه مرتب پر از غذا بوده، در مدت يك ماه روزه‏داري مواد غذايي خود را دفع مي‏كند و همين‏طور كبد كه براي هضم غذا مجبور است دائما صفراي خود را مصرف كند، در مدت سي روز ترشحات صفراوي را صرف حل‏كردن باقي‏مانده غذاي جمع شده خواهد كرد. دستگاه هاضمه در نتيجه كم خوردن غذا، اندكي فراغت حاصل نموده و رفع خستگي مي‏نمايد. روزه، يعني كم خوردن و كم آشاميدن در مدت معيني از سال و اين بهترين راه معالجه و حفظ تندرستي است، كه طب قديم و جديد را از اين جهت متوجه خود ساخته است. به ويژه امراضي كه بر دستگاه هاضمه، به خصوص كليه و كبد عارض مي‏شود و به توسط دارو نمي‏توان آنها را درمان كرد، روزه به خوبي معالجه مي‏نمايد. چنانچه بهترين دارو براي برطرف ساختن سوء هاضمه نيز روزه گرفتن است. بيماري مخصوص كبد نيز كه موجب يرقان مي‏گردد، بهترين طريق درمانش همانا روزه گرفتن است؛ زيرا ايجاد اين امراض اغلب اوقات به واسطه خستگي كبد است كه در هنگام زيادي عمل و فعاليت، نمي‏تواند صفرا را از خود بگيرد.»

دكتر «گوئل‏پا» فرانسوي مي‏گويد: «چهار پنجم بيماريها از تخمير غذا در روده‏ها ناشي مي‏شود كه همه با روزه اصلاح مي‏گردد.»

دكتر «آلكسي سوفورين» مي‏نويسد: «جسم به هنگام روزه به جاي غذا از مواد باقي‏مانده در بدن استفاده كرده و آنها را مصرف مي‏كند و بدين وسيله مواد كثيف و عفوني‏اي كه در جسم است و ريشه و خميره بيماريها از آنهاست، از بين مي‏رود. روزه سبب بهبودي همه بيماريها است. بنابراين، شايسته است كه جسم خود را به وسيله روزه، نظيف و پاكيزه كنيد.»

بيماريهايي را كه اين دانشمندان توانسته‏اند به وسيله روزه معالجه نمايند به قرار ذيل است: «نوراستني، التهاب معده، التهاب حنجره، سفليس، سل، درد چشم، زكام مزمن، درد سينه، نفخ و ورم ريه‏ها، بيماريهاي عصبي، لرزش اندام، استسقاء، فلج، كم‏خوني، اضطراب روحي، ضعف عمومي بدن، بيماري كبد ، مالاريا و بالأخره تضعيف غده‏هاي سرطاني و ترك اعتياد.»

دكتر «كاريو» آمريكايي مي‏نويسد: «هر شخص بيمار بايد در سال مدتي از غذا پرهيز كند؛ زيرا مادامي غذا به تن مي‏رسد، ميكروبها در حال رشدند، ولي هنگامي كه از غذا پرهيز شود، ميكروبها روبه ضعف مي‏روند.»

وي همچنين مي‏افزايد: «روزه‏اي كه اسلام واجب كرده است، بزرگترين ضامن سلامتي تن است.»

از مطالب يادشده درباره فايده بهداشتي درماني روزه در مي‏يابيم كه امروزه در علم پزشكي به اثبات رسيده كه عامل بسياري از بيماري‏ها زياده روي در خوردن و آشاميدن و عدم رعايت بهداشت تغذيه است.

پيام آور بزرگ اسلام، پيامبر اكرم (ص) قرنها پيش، اين مطلب را در كلامي ژرف چنين فرمود: «المعدة بيت كل داء و الحمية رأس كل دواء»معده، خانه تمام دردهاست و پرهيز و امساك بالاترين داروهاست.

نظام طبقاتي و فاصله‏هاي ژرف ميان تهدستان و توانمندان، يكي از عوامل تنش‏زا و نارضايتي در نظام و اجتماعي است كه به هر ميزان فاصله اختلاف طبقاتي، عميق‏تر گردد، ناهنجاريهاي اجتماعي و مفاسد اخلاقي افزون‏تر مي‏گردند و پيوسته آتش كينه و انتقام گروه تهيدست به واسطه‏ هاي فشارهاي اقتصادي و محروميتهاي اجتماعي نسبت به توانگران شعله‏ ورتر مي‏شود تا آن‏گاه كه به مرحله انفجار و ناآراميهاي اجتماعي، مي‏انجامد.

شريعت حيات‏بخش اسلام با تكيه بر اصل «عدالت اجتماعي»، نهايت تلاش و كوشش را در تنظيم روابط جامعه به كار برده و از آنجا كه طبيعت بشر به واسطه استعدادها و توانمنديهاي فردي مختلف است، ساعي بوده تا با جعل احكام و دستورهاي گوناگون، آن اختلاف طبيعي را نيز به حد اقل برساند. از جمله اين احكام، «روزه» است كه اولاً به سبب آن، ميان تمام افراد جامعه برابري و مساوات ايجاد مي‏كند و ثانيا: شرايطي را پديد مي‏آورد كه تا ثروتمندان با درك موقعيت محرومان، فشارهاي اقتصادي و رنجهاي اجتماعي آنان را كاهش دهند و ثالثا: با اين اقدام، جامعه را از پريشاني و نارضايتي، پيراسته مي‏سازد و روحيه برادري و همگرايي را در ميان آنان به وجود مي‏آورد. ازاين‏رو، هنگامي كه «هشام بن حكم» از امام صادق (ع) فلسفه روزه مي‏پرسد، حضرت مي‏فرمايد:

«انما فرض الله الصيام ليستوي به الغني و الفقير و ذلك ان الغني لم يكن ليجد مسّ الجوع و فيرحم الفقير لان الغني كلّما اراد شيئا قدر عليه، فأراد الله تعالي ان يسوّي بين خلقه و ان يذيق الغني مسّ الجوع و الالم ليرقّ علي الضعيف و يرحم الجائع»(17)به راستي خداوند روزه را واجب كرد، تا به وسيله آن بين تهيدستان و ثروتمندان برابري ايجاد كنند و اين براي آن است كه ثروتمندان كه هرگز درد گرسنگي و فقر را احساس نكرده‏اند، به فقيران رحم آورند، زيرا اغنيا، هرگاه (خوردني و آشاميدني) را اراده نموده‏اند (و هوس هر نوع مأكولات و مشروبات كردند) برايشان ميسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نمود» كه تا بين بندگانش از فقير و غني، مساوات و برابري به وجود آورد، و اين كه سرمايه‏داران مسلمان گرسنگي و درد فقيران را لمس نمايند تا بر آنان شفقت ورزند و ترحم كنند.

يكي از آثار و بركات اخلاقي و معنوي روزه اين است كه انسان با گرسنگي و تشنگي، به ياد گرسنگي و عطش روز قيامت مي‏افتد و تصميم مي‏گيرد براي آن روز واپسين توشه‏اي آماده سازد. بنابر آنچه كه از آموزه‏هاي اصيل اسلامي فهميده مي‏شود، روزقيامت گرماي طاقت‏فرسايي دارد. چنان كه امام علي (ع) مي‏فرمايد: «قدالجمهم العرق؛ عرق مانند لجام، اطراف دهان انسانها را گرفته است.»(18)اين نوع تشبيه براي گرماي قيامت، نشانه شدت و سختي آن است. در روايتي ديگر از امام باقر (ع) درباره آيه شريفه «واليوم تجزون عذاب الهون» پرسيدند، حضرت فرمود: مراد از «عذاب الهون» تشنگي روز قيامت است.

پيامبر اكرم (ص) در «خطبه شعبانيه» مي‏فرمايد: «واذكروا بجوعكم و عطشكم فيه جوع يوم القيامة و عطشه»با گرسنگي و تشنگي خويش در روزه رمضان به ياد گرسنگي و تشنگي روز قيامت باشيد.

و نيز در روايتي ديگر درباره خصلت‏هايي كه خداوند به روزه‏دار عطا مي‏كند، چنين مي‏فرمايد: «أوالخامسة امان من الجوع و العطش يوم القيامة»يكي از خصلت‏هاي روزه‏دار اين است كه از تشنگي و گرسنگي قيامت در امان مي‏باشد.

در روايتي از امام علي (ع) نقل شده كه يكي از فلسفه‏هاي اخلاقي روزه آزمايش اخلاص انسانهاست. چنان كه فرمود: «والصيام ابتلاء لاخلاص الخلق»خداوند روزه را براي آزمايش اخلاص مردم واجب فرموده است.

معناي اين كلام گوهربار حضرت اين است كه كسي كه روزه مي‏گيرد و تمامي روز را با وجود اين كه به انواع خوردنيها و آشاميدنيها دسترسي دارد، در عين حال امساك مي‏كند، جز اخلاص به پيشگاه حق تعالي مفهومي ديگر ندارد و كسي كه به پيشگاه خداوند متعال اخلاص ورزد، تمامي اوصافي كه براي شخص صائم وجود دارد، شامل حالش مي‏شود.

مهمترين اثر روزه بعد تربيتي و رواني آن است. روزه روح آدمي را تلطيف و اراده انسان را «قوي» و غرائز او را «تعديل» مي‏كند.

از مرتاضان و مهذبان نفوس، كه از راه‏هاي مخصوص به خود به تطهير روح مي‏پردازند، گرفته كه معتقدند: آنچه نفس را ناخوش آيد، بايد بدان پرداخت و روزه چنين است تا صوفيان، كه چله نشينند و از اصولشان امساك است، و عارفان كه مي‏گويند: اندرون از طعام خالي‏دار تا در او نور معرفت بيني همگي نقش محوري روزه در خودسازي و تهذيب نفس را باور دارند؛ زيرا روزه، تمرين مقاومت و آمادگي روحي در خودسازي است. براي اين كه اخلاق و تهذيب نفس بر دو پايه استوار است:

الف) تخليه؛ يعني پاكسازي و تصفيه روح از عادات ناپسند و آلودگي‏هاي مادي كه مقدمه آن شناخت صفات پسنديده و ناپسند است.

ب) تحليه؛ يعني آراستن نفس به صفات پسنديده و مطلوب انساني، مانند تقوا كه از حكمت‏هاي روزه است «لعلكم تتقون».

روزه كلاس كسب تقوا است، تمريني براي متقي شدن است. افرادي كه ساليانه، يك دوره يك ماهه‏اي براي شركت در اين پيكار دروني را مي‏گذرانند، از آمادگي رزمي و دفاعي بيشتري برخوردارند. براي اين كه پيامبر اكرم(ص) شكم پرستي و شهوت جنسي را از جمله سه امري برشمرد كه پس از خويش، براي امتش نسبت به آنها بيمناك بود.

و نيز از كلام گوهر بار آن حضرت است كه فرمود: «اولين چيزهايي كه موجب گرفتاري انسان در آتش جهنم است، دهان (ابزار گناهان فراوان)، و فرج (ابزار شهوت جنسي) است» .

در ماه مبارك رمضان، از جمله اموري كه روزه‏دار بايد از آنان پرهيز كند، خوردن و آشاميدن و مسائل جنسي است. او بايد در حال روزه با وجود گرسنگي و تشنگي از غذا و آب، از بعضي لذات چشم بپوشد و عملاً ثابت كند كه همچون حيوان در بند اصطبل و علف نيست. او مي‏تواند زمام امور نفس سركش را به دست گيرد و با تمرينهاي پيگير و خستگي‏ناپذير از رقبه‏هاي دشوار شكم و شهوت پرستي بگذرد و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.

در حقيقت بزرگترين فلسفه روزه همين اثر تربيتي و معنوي آن است. انساني كه انواع غذاها و نوشابه‏ها در اختيار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مي‏رود، همانند درختاني است كه در پناه ديوارهاي باغ بر لب نهرها مي‏رويند، اين درختان نازپرورده، بسيار كم مقاومت و كم دوامند. اگر چند روزي آب از پاي آنها قطع شود، پژمرده مي‏شوند و مي‏خشكند؛ اما درختاني كه در لابلاي صخره‏ها در دل كوه‏هاي بيابانها مي‏رويند و نوازشگر شاخه‏هايشان در همان اوان رشد و نمو، طوفانهاي سخت و آفتاب سوزان و سرماي زمستان است و با انواع محروميت‏ها دست به گريبانند، بسيار محكم و پر استقامت و سخت‏كوش و سخت‏جانند.

روزه نيز آدمي را از عالم حيوانات ترقي داده و به جهان فرشتگان صعود مي‏دهد.

اگر پيامبر اسلام (ص) مي‏فرمايند: «الصوم جنة من النار؛ روزه سپري است در برابر آتش دوزخ»اشاره به اين موضوع است.

و نيز امام علي (ع) مي‏فرمايد: «و صوم شهر رمضان فإنه جنة من العقاب»و روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهي.

يعني روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصي انسان است، كه به وسيله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار حاصل مي‏شود.

در روايت آمده كه امام علي (ع) از پيامبر اكرم (ص) پرسيدند: چه كنيم كه شيطان از ما دور شود؟ حضرت فرمود: «الصوم يسود وجهه و الصدقة تكسر ظهره و الحب في الله و المواظبة علي العمل الصالح يقطع دابره و الاستغفار يقطع وتينه» روزه روي شيطان را سياه مي‏كند و و انفاق در راه خدا پشت وي را مي‏شكند و دوست داشتن به خاطر خدا و مواظبت بر عمل نيك، دنباله او را قطع مي‏كند و استغفار رگ قلبش را مي‏برد.

روان و جان آدمي تنها گذرگاه رحمان نيست، بلكه گام‏هاي دهشت‏بار شيطان نيز گاه در آن طنين مي‏كند. قلب هر چند «حرم» خداست، ولي گاه صداي نامحرم در حريم آن شنيده مي‏شود و قاه‏قاه شيطان گستره آن را پر مي‏كند. چه كنيم تا گناه به قلبمان راه پيدا نكند؟ چه كنيم تا رشته‏هاي مرئي و نامرئي كه دست سياه شيطان بر گردن دلمان مي‏افكند، ما را به سراشيبي جهنم نكشاند؟ چه كنيم كه «خودمان» باشيم و شفاف و روشن زندگي كنيم و خدا كه آرامگاه همه پروازگران عرصه معرفت و محبت است، آشناي جانمان باشد و ياد او هم سايه لحظه‏ها و فرصت‏هايمان؛ هزاران راه پيش‏پاي نهاده‏اند تا بيراهه و گژراهه ما را نربايد، هزاران نردبان به شوق زيارت قدم‏هاي ما آغوش گشوده‏اند تا ما اسارت خاك و زمين را نپسنديم و سمت آبي آسمان را گم نكنيم.

آري به فرموده رسول رهبر (ص)، روزه بزرگترين مانع وسوسه‏هاي شيطان و نردبان صعود و تقرب به پيشگاه خداي متعال است.

روزه، تمرين فشرده و سازنده براي نيكو شدن است. تمرين «گناه‏زدايي» و «خدا آشنايي» است.

فرصت فاصله گرفتن از پرتگاه‏ها و آفات و رهايي از افتادن در مرداب هوس خواهي، نفس پرستي و شكم بارگي است.

يازده ماه خزان زدگي و انجماد زمستاني روان و جان، به يك ماه «بهارانه» زيستن در هم شكسته و رمضان نور افشاني مي‏كند.

حدیث ۱« نامی از نام های خدا»

امام باقر (ع) فرمودند:

همانا رمضان ، نامی از نام های خداوند است.

———-

حدیث ۲« آرزوی بندگان خالص خدا»

رسول خدا (ص) فرمودند:

اگر بنده بداند در رمضان چه هست، البته دوست می دارد رمضان یک سال باشد.

———-

حدیث ۳« به بند کشیده شدن شیطان»

رسول خدا (ص) فرمودند:

چون ماه مبارک رمضان در آمد ، درهای جهنم بسته و درهای بهشت باز می شود و شیاطین به بند کشیده می شوند.

ادامه »

صبر کن خدا در را باز میکند. تنها نشستن و مودب بودن کار شماست . اما باز کردن یا باز نکردن در با اوست . اختیاری نیست! گفت : من دَم در ایستاده بودم نه در میزدم نه میرفتم . گفت خوب کاری کردی . راه همین هست . هر وقت دیدی تاخیر افتاد پشت در بایست . مبادا در بزنی . در نزنید و دور هم نروید . مبادا بروی و بگویی چیزی نمیدهند . با هنر و فهمت تا پشت در برو . در را محکم نزنی . یا اصلا در نزن .صاحبخانه خودش میداند انجا بنشین .
شبی که حضرت زهرا را میخواستند دفن کنند اصحاب حضرت امیر پشت در آمدند تا کمک کنند . حضرت امیر امام حسن را فرستاد که پشت در صدای گریه می آید ببین کیست ؟ امام حسن گفت اصحابند، گریه میکنند که در را باز کنید داخل بیاییم . حضرت فرمود بگو بروند اول اذان بیایند تشییع جنازه کنند . اینها رفتند اما یکی ماند و نرفت . همانجا نشست . نتوانست برود . یک دقیقه بعد حضرت امیر دیدند هنوز صدای گریه می آید فرمودند پسرم مگر نگفتی بروند؟! عرض کرد چرا ، دو مرتبه دم در رفت و فرمود چرا نرفتی ؟ گفت : پای رفتن نداشتم … حضرت امیر گفتند : بگو بیاید داخل . ببین که کمی پشت در ایستادن خوب است . به اشاره ملتفت باش. از یکسال پنج سال پشت در ایستادن نترس. پشت در بهترین جاست .