روشهاي تربيتي در قرآن

عدم توجه به غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان موجب بروز ناهنجاری در جامعه می‌شود که ددر برخی مواقع جبران و یا رفع آنها میسر نیست.
اهمیت اوقات فراغت امروز بیش از هر زمان دیگری است‌، چرا که ساعات رسمی کار در مراکز کاری کشورهای مختلف تقلیل یافته است و بنابراین هر فردی‌، چند ساعت فارغ از کار در اختیار دارد که باید برای استفاده از آنها طبق نظر‌، میل و امکانات خود برنامه‌ریزی کند‌.

بدیهی است همان‌گونه که استفاده صحیح از اوقات فراغت هم بر زندگی فرد و هم بر جامعه تاثیر مثبت دارد، استفاده نادرست از آن نیز در هر دو سطح یاد شده می‌تواند موجب بروز مشکلات و خسارات جبران‌ناپذیری شود.

اوقات فراغت در مورد جوانان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا این قشر آینده ساز‌، خود و نسل بعدی اجتماع را خواهند ساخت و بنابراین سرنوشت آنها با سرنوشت جامعه گره خورده است.

از آغاز زندگی اجتماعی بشر اوقات فراغت مورد توجه بوده است‌، در مصر و یونان قدیم‌، فقط طبقات بالا از امکان تفریح و سرگرمی برخوردار بودند، یونانیان به اوقات فراغت اهمیت زیادی می‌دادند و از آن برای ورزش‌، بازی‌های قهرمانی‌، هنرهایی مانند نقاشی و تمرین سخنوری استفاده می‌کردند، بازی‌های المپیک در سال ۸۸۴ قبل از میلاد توسط آنان ابداع و برگزار شد، رومیان نیز از این اوقات برای ورزش‌، کسب آمادگی رزمی و شرکت در جشن‌های ملی و مذهبی سود می‌جستند، ایرانیان پیش از آنها اوقات فراغت خود را به اسب سواری‌، تیراندازی‌، شکار و شرکت در مراسم و جشن‌ها می‌گذراندند.

پس از ظهور اسلام نیز ورزش و تفریحات سالم متناسب با احکام دینی مورد توجه و تشویق بود، پیشرفت‌های علمی‌، فنی‌، هنری و ادبی مسلمانان‌، معلول استفاده صحیح و مناسب از اوقات فراغت خود بوده است.

در عصر جدید و با به وجود آمدن تمدن و زندگی شهری، کوتاه شدن تدریجی زمان کار روزانه، پیدایش مراکز و وسایل گوناگون جدید، اوقات فراغت و چگونگی گذران آن مورد توجه خاص قرار گرفت، به گونه‌ای که در سال‌های اخیر عده‌ای اظهار داشته‌اند که اصولا اوقات فراغت محصول جوامع صنعتی جدید است، چرا که شرایط واقعی استفاده از اوقات فراغت، در این گونه جوامع آمده است. این عده معتقدند که این اوقات فراغت است که در شرایط غیر کاری فرصت پرداختن به اموری مانند اخلاقیات و ارزش‌های اجتماعی را در این گونه جوامع فراهم می‌سازد و به همین دلیل مراکز ویژه‌ای، برنامه‌ریزی برای گذران اوقات فراغت را بر عهده گرفته‌اند.

درمورد اهمیت و نحوه گذران اوقات فراغت، بحث‌ها و بررسی‌های فراوانی صورت گرفته و پیشنهادهای متنوعی ارائه شده است، دراین بین توجه به مسائل نوجوانان و جوانان که دغدغه‌ای همیشگی به حساب می‌آید، به دلیل ورود ناگهانی آنان به اجتماع و در نتیجه افزایش احتمال بروز رفتارهای نامتعادل، بسیارحائزاهمیت است.

۱- اختصاص فرصتی برای مکالمه با فرزندان : انباشت احساسات در درون کودک می تواند موجب طغیانهای خلقی، نوسانات یا حتی رفتارهای قلدرانه شود. کودکتان را تشویق کنید که کاملاً آزادانه درباره احساساتش با شما صحبت کنند. به او تفهیم کنید که یک روش سالم برای بیان خشم، ترس، اندوه یا درد، صحبت کردن درباره این احساسات است. تلاش کنید کودکتان عواطف خود را بصورت کلامی ابراز نماید و خود نیز بعنوان یک الگو، درباره احساساتتان با او صحبت کنید.
۲- تشویق در انجام امور : پاداش و تشویق کودکان بخاطر یک رفتار خوب و مناسب بسیار مهمتر از آنست که به انتقاد از بخشی از رفتار که ممکن است ناپخته بنظر برسد، بپردازیم. بعنوان مثال اگر کودک شما اتاقش را مرتب نمود اما توده عظیمی از
اسباب بازیهایش را در گوشه اتاق باقی گذاشته، به جای اینکه او را برای این غفلت مورد سرزنش قرار دهید، « بگویید چقدر خوب اتاقت را تمیز و مرتب نموده ای.»
۳- به جای تنبیه به برقراری نظم و انضباط اصرار نمایید: نظم عبارتست از ارائه رفتاری قابل قبول که موجب یادگیری اتخاذ تصمیمات عاقلانه توسط فرد می گردد. به کودکتان برای رفتار خوب پاداش بدهید، محدودیتهایی را بسته به سن و موقعیت برای او تعیین کنید، سعی کنید به آنها القا کنید که علاقمندید آنها خود ناظم خود باشند. تنبیه فیزیکی و حتی کلامی می تواند برای کودک مضر بوده و منجر به تنزل عزت نفس در وی شود.
۴- عدم انتقال استرسهای ناشی از محل کار به خانه و خانواده : وقتی که والدین در محیط کار با انواع استرس روبرو باشند ممکن است این استرس به زندگی خانوادگی آنها انتقال یابد و نهایتاً آنها بیشتر مستعد بحث و مجادله با فرزندان خود بوده و کمتر قادر به تحمل رفتارهای نامناسب از طرف آنها باشند. این مسئله ممکن است اثر سوئی بر روی عزت نفس کودک داشته باشد. ضروریست که نسبت به شناسایی عوامل استرس زا در مورد خود اقدام نموده و به نیازهای بهداشت روان خود توجه کنیم.
۵- عدم پرورش افراطی فرزندان یا عدم فشار به کودک برای کامل بودن : این سبک فرزند پروری که منجر به کمالگرایی در کودکی و بزرگسالی میشود ، شامل ثبت نام کودک در تعداد زیادی از فعالیتهای فوق برنامه، آموزشی ، ورزشی و مؤسسات اجتماعی است. کودکان نیاز به زمان و فضایی برای خلاقیت، فکرکردن و کشف اشیاء توسط خود دارند. فرزندپروری افراطی ممکن است به اعتماد بنفس کودک آسیب برساند، احتمالاً باعث ایجاد و گسترش افسردگی و سوء مصرف مواد شود.
برای ایجاد و برقراری نظم و انضباط به شیوه های ذیل توجه نمایید:
- انتقاد سازنده : بجای سرزنش کودک به او بگویید که چه نیازهایی ضرورت اجرا دارند. روی عمل یا رفتار متمرکز شوید. بعنوان مثال بجای گفتن « تو باز شلوغ کاری کردی؟ اسباب بازیهایت را همه جا ولو کرده ای» تمرین کنید و بگویید « این اتاق آشفته است می خواهی آنرا مرتب کنی؟ »
- راهنمایی مجدد: به فرزندتان کمک کنید تا هر رفتار ناخواسته را با یک رفتار قابل قبول جایگزین نماید. بعنوان مثال اگر فرزند شما در داخل اتاق توپ بازی می کند و آنرا به اطراف پرت می کند، با او به داخل حیاط بروید و توپ بازی کنید.
-مکث : وقفه یا مکث بایستی بعنوان فرصتی برای کسب مجدد تسلط و کنترل خود توسط کودک، بکار گرفته شوند نه بعنوان فرصتی برای تربیت مجدد توسط بزرگسالان. مثلاً برای تمرکز حواس و پیشگیری از حواس پرتی کودک، می توان یک فاصله زمانی کوتاه از وی خواست که روبروی دیوار بنشیند . بایستی توجه داشت که برای ثمربخشی هر چه بیشتر وقفه ها رعایت تناسب و امساک در اجرای این وضعیت توسط بزرگسالان ضروری است.

دوستانی دارد و با سایر کودکان کنار می آید.
می تواند تمرکز حواس داشته باشد و توجه اش را روی موضوعی جهت دهد.
الگوهای نسبتاً ثابتی در تغذیه و خواب خود دارد.
علاقه و پیشرفت منطقی ( با توجه به تواناییهای خود) در مدرسه نشان می دهد.
بیشتر اوقات از جنبه های مختلف زندگی خود نظیر : خانواده، دوستان، مدرسه، ظاهرفیزیکی خود و … احساس رضایت می نماید.
از شکستها و ناسازگاریهای کوچک بیش از اندازه مضطرب یا عصبانی نمی شود.
به سایرین احترام می گذارد.
با انرژی است و در طول روز این انرژی را حفظ می کند.
سرگرمی ها و تفریحات مختلف دارد.

ما ایرانیان 3 وعده غذایی اصلی و 2 وعده نیمروزی در برنامه غذایی روزانه داریم .

وعده های غذایی اصلی : صبحانه ، ناهار ، شام

میان وعده ها : حد فاصل بین صبحانه تا ناهار و ناهار تا شام ( عصرانه )

پس از بیدار شدن از خواب شبانه (6 - 9 ساعت) احساس گرسنگی می کنیم وبدن به اولین وعده غذایی که صبحانه نامیده می شود نیازمند است .

صبحانه شامل : نان ،پنیر، کره ،مربا ،عسل ،تخم مرغ و… نوشیدنی : شیر،چای، آب میوه و….

صبحانه قبل ازشروع کارهای روزانه صرف می شود . فاصله صبحانه تا ناهار میان وعده نام دارد ، که می تواند خوراکی بسیار سبک ومغذی برای بدن باشد ، مانند : انواع میوه ها ، انواع مغزها، خشکبار، یک ساندویچ کوچک ، آب میوه یا شیر، کیک یا بیسکویت .

اگر میان وعده جای صبحانه را بگیرد ، بدن کودک ازصبحانه محروم می شود و در ساعت مشخصی که باید تمایل به خوردن ناهار ( وعده غذای اصلی ) داشته باشد ، نیازی احساس نخواهد کرد . در نتیجه نظم لازم دررژیم غذایی سالم ازبین خواهد رفت .

نکته : اگر در میان وعده ها به جای خوراکی سالم ومناسب با هله هوله ها معده فرد وبخصوص معده کوچک کودکان پرشود ، مسلمأ رغبتی به خوردن غذاهای سالم و مفید نخواهند داشت .

بسته های خوراکی آماده در مارکت ها مملو ازشکر،نمک،رنگ ها،اسانس ها،مواد نگهدارنده و… بوده و بیش ازمیوه ها، سبزیجات وساندویچ نان وپنیر کودک را جذب می کند .

* وظیفه ما بزرگسالانِ مسئولِ کودک در رابطه بااین موضوع مهم چیست ؟

کودک باید بیاموزد برای بازی کردن ، جست وخیز کردن ، پریدن ، رشد ، یادگیری و… بدن او احتیاج به انرژی دارد و این انرژی ازطریق غذا و خوراکی های لازم بدست می آید . با نخوردن یا کم خوردن مواد ضروری ،بدن کم کم به کمبود ویتامین ها،املاح و….مبتلا خواهد شد .

* میتوان برای او مثال گیاه را مطرح کرد. آب زیاد ، کم آبی و آب نا سالم ، کمبود نور خورشید وهوا ، هوای آلوده چه تأثیری بررشد گیاه خواهد داشت ؟

ونیز احتیاج ماشین به بنزین و …

غذا خوردن زمان مشخصی دارد ونیز بایستی به مقدار و نوع آن توجه کرد . کودکی که ساعت 9:30 ساندویچ و شیر می خورد با میل و رغبت ناهارش را می خورد . اما کودکی که همین تغذیه را ساعت 11:30 می خورد مسلما میلی به خوردن ناهار نخواهد داشت . با مشارکت کودک در تهیه وآماده سازی غذا آنان بیش ازپیش به خوردن راغب می شوند . بهتر است برای فرزندان دلبندتان خوراکی تازه را بعنوان میان وعده قرار دهید تا غذای سالم خوردن را بیاموزند . همه ما می دانیم اگر فردی به خوردن خوراکی های کم ارزش از نظر کیفیت غذایی عادت کرد وتنها یاد گرفت برای رفع گرسنگی معده اش را پرکند در بزرگسالی میبایست با مشکلات فراوانی دست وپنجه نرم کند . پیشگیری بهتر از درمان است، درد ورنج به همراه ندارد پس ،از امروز به فکر سلامتی ِ حال وآینده کودکان دلبندمان باشیم .

متأسفانه گاهی برخی از والدین باشیوه های غلط کودک را مجبور به خوردن می کنند .

والد : اگر غذاتو تمام نکنی …………..

والد : باید همه غذاتو بخوری وگرنه ……………

با این روش غلط به کودک یاد می دهیم که غذا نیاز بدن نیست بلکه، وسیله ای است برای رسیدن به خواسته هایمان . کم کم او هم این کار رابا ما خواهد کرد .

کودک : به شرط این غذامو می خورم که ……….

کودک : من این غذا رو می خورم پس تو هم باید ………….

*با تحت فشار قراردادن کودک دراو حساسیت ایجاد نکنیم . به زودی کودک خواهد فهمید که چگونه با نخوردن رفتار والدین را کنترل یا تلافی کند و یا همه توجهات را به خود جلب کند . کودکی که امروز به زور واجبار و با شرط غذا می خورد، زمانی که ما حضور نداریم علیرغم نیاز بدنش آیا بازهم چیزی خواهد خورد؟ آیا قراراست همیشه کسی مانند پلیس وبازرس غذا خوردنش راکنترل کند؟ مسلماً چنین نخواهد بود .

پس شیوه صحیح چگونه خوردن ، چه غذایی خوردن ، چه مقدار، چه زمانی و کجا غذا خوردن را به کودکان بیاموزیم ، تا دراین امر مهم وحیاتی مستقل شوند و مهمتر اینکه ساعتی توﺃم با آرامش و لذت را تجربه کنند .

با این تفاسیر ساعت حضور در مدرسه زمان مناسبی برای تغذیه (میان وعده) است نه خوردن صبحانه وناهار.

نویسنده : سرکار خانم لیلا خفری نژاد