نقش تاريخي و مهم حضرت معصومه سلام الله علیها در تحولات گذشته و آينده شيعه چيست؟
اگر بخواهيم يک پديده تاريخي را به درستي مورد بررسي قرار دهيم، علاوه بر جزئيات آن ميبايست به ريشههاي آن هم توجه کنيم، در مورد زندگي حضرت فاطمه معصومه ميتوان به ويژگيهاي زندگي آن حضرت توجه کرد، از نظر پدر و برادر و جلالت و مکانت و انتساب به خانواده رسالت و امامت يک مسئله تاريخي است؛ اما براي شناختن ايشان کافي نيست، نقشي که يک نفر در تاريخ و رويدادهاي بعدي دارد، مسائلي که بعد از او رخ ميدهد، ميتواند نشان دهنده اضلاع و ابعاد شخصيت او باشد، وقتي حضرت فاطمه به قم و تشريف آوردند و در اين مکان به خاک سپرده شدند، قم به عنوان کانون و قلب تشيع شناخته شد، بزرگاني چون شيخ صدوق پدر و شيخ صدوق پسر را پرورش داد و حوزه فرهنگي و روايي قم، بسيار رشد کرد و يک مکتب و گرايش خاص شيعي نضج گرفت اين پايگاه مهم در طول تاريخ هر چند نوسان و فراز و نشيب پيدا کرد، اما هيچگاه از دست نرفت تا اينکه در دوران معاصر بعد از اينکه مرحوم شيخ عبدالکريم حائري به قم تشريف آوردند و حوزه شيعه را احيا کردند، آن ميراث تاريخي به گونهاي ادامه حيات داد و نقش آن در پيروزي و تداوم انقلاب اسلامي روشن است.
در عهد صفويه نيز محوريت مکتب و حوزه قم، بر گرد مزار حضرت فاطمه معصومه(س) براي همگان روشن است، آنچه که با محوريت فاطمه معصومه(س) اتفاق افتاد را شاهد و معياري براي سنجش مقام فاطمه ميدانيم و حضور ايشان، تحولات فرهنگي و سياسي شگرفت را در دنياي تشيع رقم زد ،همه علما بر گرد مزارشان جمع شده و فعاليتهاي علمي و فرهنگي و سياسي صورت ميدهند و رحلت حضرت نه تنها محوريتشان را تحتالشعاع قرار نداد بلکه بارگاه ملکوتيشان باعث پرفروغ شدن مذهب تشيع ميگردد.
با اينکه حضرت فاطمه معصومه(س) در سن بيست و هشت سالگي از دنيا رفتند و به خاک سپرده شدند اما، حرم او ملجا همه علماء کبار ميشد و در حضور ايشان، احساس خضوع و فروتني ميکنند و از ضريح مقدسش تبرک و تيمن مي جويند و بسياري از گرههاي فکري و معنوي خود را در کنار اين مضجع پاک برآورده ميکنند. توفيق و افتخارشان اين است که بر گرد مزار اين بانوي بزرگوار بايستند و با خداوند راز و نياز کنند؛ اين که عالمان و فقيهان بزرگ و افرادي که سني از آنها گذشته، بر گرد مزار دختر بابالحوائج(ع) ميگردند، نشاندهنده نوع نگاه ما نسبت به مقام و منزلت زنان پاک نهاد است در شرايطي که برخي ما را به ناديده انگاشتن حقوق زنان متهم ميکنند، شواهد نشان ميدهد اينگونه نيست و زناني که از منزلت و شايستگي برخوردار باشند به دليل پاکي و منزلتي که دارند، مورد علاقه و احترام همگان هستند.
بنابراين نقش مقام و منزلت حضرت معصومه(س) در شکل يافتن و نهادينه شدن هويت شيعي، انکار ناشدني و قطعي است و بايد از خداوند بخواهيم، قدر اين نعمت را در کشور بدانيم و پيشاني شکر بر زمين بساييم که توفيق ميزباني از اين بانوي بزرگوار را به ما ارزاني داشته و طبيعتاً اين وظيفه بر دوش ماست که حرمت او را در همه جنبههاي انديشه، رفتار و اخلاق پاس بداريم.
علّامه مجلسي از جمعي از اهالي ري نقل ميکند که گفتند: به محضر امام صادق عليه السّلام (در مدينه) رسيديم و گفتيم: ما اهل ري هستيم. فرمود: مرحبا به برادران ما از اهالي قم. گفتيم: ما از اهالي ري هستيم، باز آن حضرت فرمود: مرحبا به برادران ما از اهل قم. به همين ترتيب امام صادق عليه السّلام اهل قم را ستود آن گاه فرمود: براي خداوند حرمي است و آن مکّه است، براي رسول خدا صلّي الله عليه و آله حرمي است و آن مدينه است، و براي امير مؤمنان علي عليه السّلام حرمي است و آن کوفه است، و براي ما حرمي است و آن شهر قم است. سپس فرمود: «وَ سَتُدْفَنُ فيها امْرَأَةٌ مِنْ اَوْلادي تُسَمّي فاطِمَةُ، فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛ به زودي در قم بانويي از فرزندان من به نام فاطمه دفن شود، كسي كه مرقد او را زيارت كند، بهشت بر او واجب مي گردد.»
امام صادق عليه السّلام اين سخن را قبل از ولادت امام کاظم عليه السّلام فرمود. اينگونه پيشگويي بيانگر آن است که حضرت معصومه عليها السّلام، داراي مقامات بسيار عالي معنوي بود، امامان عليهم السّلام قبل از ولادت او از وجود پر برکتش سخن ميگفتند، شيعيان را از همان وقت متوجّه او مينمودند. عجيب اين که در بعضي از روايات آمده، امام صادق عليه السّلام، سخن فوق را قبل از آن که نور امام کاظم عليهالسلام، در رحم مادرش قرار گيرد از ولادت حضرت معصومه عليها السّلام، پيشگويي نموده بود، و بيش از 45 سال قبل از ولادت حضرت معصومه عليها السّلام، به ولادت او مژده داده شده است. بنابراين خاندان نبوّت و دوستان مخصوص آنها در طول بيش از چهل و پنج سال در انتظار ولادت چنين بانويي بودهاند.
آنچه اين انتظار را عميق تر ميکند، اين که: مادر حضرت رضا(ع) و حضرت معصومه عليها السّلام يکي، و به نام نجمه عليها السّلام بود و حضرت نجمه(س) دو فرزند بيشتر نداشت حضرت رضا(ع) و حضرت معصومه(س) بودند، نظر به اين که حضرت رضا(ع) در سال 148 هجري قمري متولّد شد، نتيجه ميگيريم حضرت رضا عليه السّلام، بيست و پنج سال جلوتر چشم به جهان گشوده است، بنابراين حضرت نجمه عليها السّلام و حضرت رضا عليه السّلام نيز در طول اين مدّت به طور عميق در انتظار ولادت حضرت معصومه عليها السّلام به سر ميبردند.
پي نوشت:
[1] - بحار الأنوار (ط - بيروت)؛ ج99؛ ص 266
[1] سفينة البحار، ج 2، ص 376.
[1] - سفينة البحار، ج 2، ص 376.