اگر بخواهيم يک پديده تاريخي را به درستي مورد بررسي قرار دهيم، علاوه بر جزئيات آن مي‌بايست به ريشه‌هاي آن هم توجه کنيم، در مورد زندگي حضرت فاطمه معصومه مي‌توان به ويژگي‌هاي زندگي آن حضرت توجه کرد، از نظر پدر و برادر و جلالت و مکانت و انتساب به خانواده رسالت و امامت يک مسئله تاريخي است؛ اما براي شناختن ايشان کافي نيست، نقشي که يک نفر در تاريخ و رويدادهاي بعدي دارد، مسائلي که بعد از او رخ مي‌دهد، مي‌تواند نشان دهنده اضلاع و ابعاد شخصيت او باشد، وقتي حضرت فاطمه به قم و تشريف آوردند و در اين مکان به خاک سپرده شدند، قم به عنوان کانون و قلب تشيع شناخته شد، بزرگاني چون شيخ صدوق پدر و شيخ صدوق پسر را پرورش داد و حوزه فرهنگي و روايي قم، بسيار رشد کرد و يک مکتب و گرايش خاص شيعي نضج گرفت اين پايگاه مهم در طول تاريخ هر چند نوسان و فراز و نشيب پيدا کرد، اما هيچ‌گاه از دست نرفت تا اينکه در دوران معاصر بعد از اينکه مرحوم شيخ عبدالکريم حائري به قم تشريف آوردند و حوزه شيعه را احيا کردند، آن ميراث تاريخي به گونه‌اي ادامه حيات داد و نقش آن در پيروزي و تداوم انقلاب اسلامي روشن است.

در عهد صفويه نيز محوريت مکتب و حوزه قم، بر گرد مزار حضرت فاطمه معصومه‌(س) براي همگان روشن است، آنچه که با محوريت فاطمه معصومه‌(س) اتفاق افتاد را شاهد و معياري براي سنجش مقام فاطمه مي‌دانيم و حضور ايشان، تحولات فرهنگي و سياسي شگرفت را در دنياي تشيع رقم زد ،همه علما بر گرد مزارشان جمع شده و فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي و سياسي صورت مي‌دهند و رحلت حضرت نه تنها محوريت‌شان را تحت‌الشعاع قرار نداد بلکه بارگاه ملکوتيشان باعث پرفروغ شدن مذهب تشيع مي‌گردد.

با اين‌که حضرت فاطمه معصومه‌(س) در سن بيست و هشت سالگي از دنيا رفتند و به خاک سپرده شدند اما، حرم او ملجا همه علماء کبار مي‌شد و در حضور ايشان، احساس خضوع و فروتني مي‌کنند و از ضريح مقدسش تبرک و تيمن مي جويند و بسياري از گره‌هاي فکري و معنوي خود را در کنار اين مضجع پاک برآورده مي‌کنند. توفيق و افتخارشان اين است که بر گرد مزار اين بانوي بزرگوار بايستند و با خداوند راز و نياز کنند؛ اين که عالمان و فقيهان بزرگ و افرادي که سني از آن‌ها گذشته، بر گرد مزار دختر باب‌الحوائج‌(ع) مي‌گردند، نشان‌دهنده نوع نگاه ما نسبت به مقام و منزلت زنان پاک ‌نهاد است در شرايطي که برخي ما را به ناديده انگاشتن حقوق زنان متهم مي‌کنند، شواهد نشان مي‌دهد اين‌گونه نيست و زناني که از منزلت و شايستگي برخوردار باشند به دليل پاکي و منزلتي که دارند،  مورد علاقه و احترام همگان هستند.

بنابراين نقش مقام و منزلت حضرت معصومه‌(س) در شکل يافتن و نهادينه شدن هويت شيعي، انکار ناشدني و قطعي است و بايد از خداوند بخواهيم، قدر اين نعمت را در کشور بدانيم و پيشاني شکر بر زمين بساييم که توفيق ميزباني از اين بانوي بزرگوار را به ما ارزاني داشته و طبيعتاً اين وظيفه بر دوش ماست که حرمت او را در همه جنبه‌هاي انديشه، رفتار و اخلاق پاس بداريم.

علّامه مجلسي از جمعي از اهالي ري نقل مي‌کند که گفتند: به محضر امام صادق عليه السّلام (در مدينه) رسيديم و گفتيم: ما اهل ري هستيم. فرمود: مرحبا به برادران ما از اهالي قم. گفتيم: ما از اهالي ري هستيم، باز آن حضرت فرمود: مرحبا به برادران ما از اهل قم. به همين ترتيب امام صادق عليه السّلام اهل قم را ستود آن گاه فرمود: براي خداوند حرمي است و آن مکّه است، براي رسول خدا صلّي الله عليه و آله حرمي است و آن مدينه است، و براي امير مؤمنان علي عليه السّلام حرمي است و آن کوفه است، و براي ما حرمي است و آن شهر قم است. سپس فرمود: «وَ سَتُدْفَنُ في‌ها امْرَأَةٌ مِنْ اَوْلادي تُسَمّي فاطِمَةُ، فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛ به زودي در قم بانويي از فرزندان من به نام فاطمه دفن شود، كسي كه مرقد او را زيارت كند، بهشت بر او واجب مي گردد.»

امام صادق عليه السّلام اين سخن را قبل از ولادت امام کاظم عليه السّلام فرمود. اين‌گونه پيشگويي بيانگر آن است که حضرت معصومه عليها السّلام، داراي مقامات بسيار عالي معنوي بود، امامان عليهم السّلام قبل از ولادت او از وجود پر برکتش سخن مي‌گفتند، شيعيان را از همان وقت متوجّه او مي‌نمودند. عجيب اين که در بعضي از روايات آمده، امام صادق عليه السّلام، سخن فوق را قبل از آن که نور امام کاظم عليه‌السلام، در رحم مادرش قرار گيرد از ولادت حضرت معصومه عليها السّلام، پيشگويي نموده بود، و بيش از 45 سال قبل از ولادت حضرت معصومه عليها السّلام، به ولادت او مژده داده شده است. بنابراين خاندان نبوّت و دوستان مخصوص آن‌ها در طول بيش از چهل و پنج سال در انتظار ولادت چنين بانويي بوده‌اند.

آنچه اين انتظار را عميق تر مي‌کند، اين که: مادر حضرت رضا‌(ع) و حضرت معصومه عليها السّلام يکي، و به نام نجمه عليها السّلام بود و حضرت نجمه‌(س) دو فرزند بيشتر نداشت حضرت رضا‌(ع) و حضرت معصومه‌(س) بودند، نظر به اين که حضرت رضا‌(ع) در سال 148 هجري قمري متولّد شد، نتيجه مي‌گيريم حضرت رضا عليه السّلام، بيست و پنج سال جلوتر چشم به جهان گشوده است، بنابراين حضرت نجمه عليها السّلام و حضرت رضا عليه السّلام نيز در طول اين مدّت به طور عميق در انتظار ولادت حضرت معصومه عليها السّلام به سر مي‌بردند.

پي نوشت:

[1] - بحار الأنوار (ط - بيروت)؛ ج99؛ ص 266

[1] سفينة البحار، ج 2، ص 376.

[1] - سفينة البحار، ج 2، ص 376.

آنچه بسیار اهمیت دارد این است که قشر طلبه در ابعاد مختلف وجودی حضرت معصومه(س) می‌توانند الگوگیری داشته باشند و در وضعیت کنونی جامعه یکی از الگوهای کامل دینی برای عزیزان طلبه دقت در حیا، عفاف و حجاب و اهتمام به تدریس علوم دینی حضرت معصومه(س) است.

همچنین نکته بسیار مهم دیگر بعد علمی و تقوای حضرت معصومه(س) است که طلاب محترم باید به ایشان اقتدا و در زمینه رسیدن به کمالات علمی و درجات معنوی تلاش وافر نمایند.

 آنچه که لازمه جامعه امروز می‌باشد اطاعت از ولی فقیه جهان اسلام است زیرا حضرت معصومه(س) و حضرت زهرا(س) تمام هم و غم و نیروی خود را در زمینه شناخت ولی امر زمان خود و اطاعت و حمایت از ایشان به کار برند.

از جمله حمایت‌ها در بعد عملی از ولایت فقیه می‌توان به بحث ازدواج آسان، فرزند آوری  و تربیت نسل مهذب اشاره کرد و با انجام کامل وظایف خود در نقش دختران، همسران و مادران این جامعه در آماده کردن بستر ظهور حضرت حجت(عج) تمام تلاش خود را به کار ببرند.

حجت الاسلام والمسلمین عابدی با تسلیت فرارسیدن روز رحلت حضرت معصومه(س) گفت: درباره روز رحلت حضرت دو احتمال بیان شده است که یکی 10 ربیع الثانی و دیگری 12 همین ماه است، مدت زندگی دنیوی ایشان 28 سال بوده و شامل سال های 173 تا 201 هجری قمری می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه افزود: دوران زندگی حضرت معصومه(س) مصادف با دورانی بود که بنی عباس حکومت می کردند، این حکومت به اندازه ای به مردم ظلم می کرد که برخی می گفتند ای کاش بنی امیه با وجود تمام بدی ها به جای بنی عباس حکومت کند، این در حالی است که در بسیاری از کتاب‌ها آمده است که یزید و بنی امیه از فرعون ظالم تر بودند.

وی با اشاره به اوضاع اقتصادی دوران زندگی حضرت معصومه(س) اظهار داشت: در این زمان مأمون یکی از خلفای عباسی با زور و تهدید از مردم خراج و مالیات می گرفت و برای عیش و نوش های بنی عباس خرج می کرد، بنی عباس فساد اقتصادی بسیاری انجام دادند.

حجت الاسلام والمسلمین عابدی به وضعیت فرهنگی و علمی دوران حضرت اشاره کرد و ادامه داد: مردم از نظر دانش و صنعت به گونه ای بودند که دست به کارهای مهم نجومی و اختراعات گوناگون می زدند، نخستین و مهم ترین استرلاب‌ها(دستگاه اندازه گیری نجومی) در زمان حضرت معصومه(س) ساخته شد.

وی ابراز داشت: در این زمان کتابخانه ای در بغداد تشکیل شد که بسیاری از کتاب های مهم از یونان و دیگر نقاط را در رشته های گوناگون، جمع آوری کردند، متأسفانه در زمانی که به کتاب و علم اهمیت داده می شد، تدریس کتاب های کفر شایع بود و هیچکس از ترویج آن جلوگیری نمی کرد اما حکوت عباسی از تدریس و ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) به شدت جلوگیری می کرد.

وی با اشاره به وضعیت اجتماعی جامعه دوران حضرت معصومه(س) عنوان کرد: در دوره عباسیان بسیاری از منصب های حکومتی به دست مسیحیان بود و مردم جامعه به شدن دچار اختلاف و کینه به یکدیگر شده بودند، این اختلافات به گونه ای بود که در یکی از جنگ ها 200 هزار نفر کشته شدند.

رییس دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در ادامه با بیان این که سه امام معصوم مردم را به زیارت حضرت معصومه(س) در قم توجه دادند، خاطرنشان کرد: قبل از ولادت حضرت، امام صادق(ع) فرمودند که به زودی فرزندی از نسل من به نام فاطمه در قم دفن می شود هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.

وی با اشاره به این که حضرت معصومه(س) در دورانی زندگی می کرد که فسق و فجور در بالاترین حد خود در جامعه وجود داشت، گفت: بسیاری از روایاتی که مسلمانان را از لهو و لعب و گوش دادن به موسیقی نهی می کند، مربوط به همین دوره است؛ حضرت معصومه(س) نقش بسیار مهمی در مبارزه با این وضع جامعه داشتند.

این استاد درس خارج حوزه با بیان این که حضرت معصومه(س) از راویان حدیث بود، افزود: نوع روایاتی که از ایشان نقل شده درباره وضوعاتی مانند امامت، ولایت و ثقلین است؛ ایشان زمانی که 7 سال داشتند سؤالات فقهی مردم را جواب می دادند که این مسأله نشان از عالمه بودن حضرت دارد.

وی با اشاره به ورود حضرت معصومه(س) به شهر قم اظهار داشت: حضرت با کاروانی 23 نفره برای زیارت برادر خود به ایران آمد، زمانی که این کاروان وارد شهر ساوه شدند مورد هجوم قرار گرفتند و بسیاری از افراد کاروان به شهادت رسیدند، برخی اقوال وجود دارد که حضرت مسموم شدند و برخی دیگر از اقوال بیان می کنند که حضرت در جریان جنگ ساوه آسیب دیدند؛ حضرت 17 روز در بیت النور قم حضور داشتند و بعد ازآن به شهادت رسیدند و به وسیله دو نفر نقاب دار به خاک سپرده شدند که احتمالا امام هشتم و نهم بودند.

خیلی‌ها در زندگی با انسان‌های بزرگ در ارتباطند اما از ظرفیت آنها استفاده نمی‌کنند ولی واقعاً حضرت معصومه سلام الله علیها از امام معصوم(ع) با تمام جوانب استفاده کردند. بنابراین این خود یک الگو است که ای کسانی اطرافتان انسان‌های بزرگ هستید از علم، اخلاق و ظرفیت‌های آنها استفاده کنید.

نکته و شاخصه دوم در زندگی حضرت فاطمه معصومه(س) آرمان‌خواهی ایشان است یعنی اینکه انسان برای رسیدن به اهداف خود باید تلاش کند این خیالی و تخیلی نیست بدین معنا که در اسلام هدف باید مقدس باشد و برای رسیدن به اهداف باید تلاش کرد. آرمان‌خواهی حضرت معصومه(س) نیز مقدس و برای رسیدن به اهداف مهم بود.

حضرت معصومه(س) شخصیتی آسمانی و بزرگوار بودند که بنا به روایات، اگر باب عصمت بسته نمی‌شد، ایشان نیز جزو معصومین بودند.
بصیرت، هجرت، ولایت‌پذیری، معرفت به خداوند و نیز صبر و بردباری برای عفاف و حجاب از اوصاف خاص حضرت معصومه( س) است.
بازشناسی و بازبینی ابعاد شخصیت حضرت معصومه( س) می‌تواند راه درمانی بر ناهنجاری‌های کنونی ایجاد شده در جامعه باشد و ما برای اصلاح جامعه و رسیدن به سعادت، نیازمند الگوبرداری از شخصیت و سیره عملی این بزرگواران هستیم.
مطالعه زندگی و سیره و روش حضرت معصومه(‌س) شامل نکات اخلاقی و تربیتی فراوانی برای همه مسلمانان است، به گونه‌ای که به برکت وجودی این بانوی بزرگوار، مدفن این بزرگوار به پایگاه و مرکز بزرگ نشر معارف یگانه پرستی و مکتب اهل بیت (‌ع) مبدل شده است.
تدبّر و اندیشه در حالات و بزرگی شخصیت این بانوی بزرگوار نشان می‌دهد شخصیت معنوی افراد نه به تناسب جنسیت، بلکه متناسب با درجات معنوی هر شخص مشخص می‌شود و بر همین اساس است که این بانوی بزرگوار از جایگاه و مقام رفیع علمی و نیز درجات بالای معنویت برخوردار بوده است، به طوری که اکنون پس از گذشت قرن‌ها از دوران زندگی ایشان، هنوز یاد و خاطره این بانوی بزرگوار همچون نگینی درخشان در دل مؤمنان و دوستداران واقعی آن حضرت می‌درخشد.
حضرت معصومه(س) در صداقت، معنویت و تقوا باید الگوی دختران و زنان ما باشد، و بانوان جامعه باید به خاطر داشته باشند که شأن و شخصیت آنان در گرو پیروی از این بانوان بزرگ تاریخ اسلام است.