برخي از حكمتها و فلسفههاي وجودي شب قدر عبارتند از:
1. شب قدر، نعمت و موهبت الهي بر امت پيامبراكرماست.(تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 27، ص 190، دارالكتب الاسلاميه.)
2. شب قدر براي آن است كه انسان، لااقل يك يا چند شب خود را در سال به عبادت پروردگار عالم اختصاص دهد.
3. شب قدر به اين جهت “قدر” ناميده شده كه مقدرات يك سال انسانها (حيات، مرگ، رزق، …) براساس لياقتها و زمينههايي كه خود آنها به وجود آوردهاند، تعيين ميشود; بنابراين، وجود چنين شبي باعث ميشود تا انسان با تفكر و تدبّر به خود آيد، و اعمال يكساله خود را ارزيابي كند، و با به وجود آوردن زمينههاي مناسب، بهترين سرنوشت را براي خود رقم زند.
4. در شب قدر، تفسير امور ساليانه به وليّ امر (امام هر عصر) نازل ميشود و دربارة خويش و مردم به دستورهاي ويژهاي مأمور ميگردد. (اصول كافي، كتاب الحجة، باب 97، حديث 3)
تفسیر شب قدر
تفسیر لیله القدر را فقط امام معصوم (سلام ا… علیه) می تواند بیان فرماید . و آنچه بیان می شود حاکی از اندیشه ها و برداشت های بشری است .
“انّا انزلناه في ليلة القدر…” ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل كرديم و تو چه ميداني شب قدر چيست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود براي تقدير هر كاري نازل ميشوند. آن شب انباشته از سلامت، بركت و رحمت تا طلوع صبح است. (سوره قدر)
قدر به معناي اندازهگيري، تقدير و برنامهريزي و تنظيم امور آمده براساس روايات فراواني كه وارد شده، در شب قدر امور و سرنوشت افراد براي سال آينده رقم ميخورد. شب زندهداري و عبادت در اين شب موجب آمرزش گناهان خواهد بود. درسوره بقره ميخوانيم كه قرآن در ماه رمضان نازل شده “شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَّ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْءَانُ…"(185،بقره) در سوره قدر آمده كه قرآن در شب قدر نازل شده “إِنَّـآ أَنزَلْنَـَهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ".(قدر،1); بنابراين شب قدر در ماه مبارك رمضان واقع شده و در آيه ديگري از سوره قدر خداوند اين شب را بهتر از هزار ماه ميداند “لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ.” (قدر، 2) و منظور از برتري اين شب از هزار ماه، اين است كه اِحيا و بيدار ماندن و به عبادت پرداختن در اين شب، از عبادت هزار شب بهتر است. در سوره دخان خداوند اين شب را مبارك خوانده و فرمود: “انّا انزلناه في ليلة مباركة” (دخان، 2) منظور از مبارك بودن اين شب است كه ظرفيت و گنجايش خير كثيري داشته، چون بركت به معناي خير كثير است و قرآن خير كثيري بود كه در آن شب نازل شده و رحمت و اسعهاي بود كه دامنش همه خلق را گرفت در ادامه ميفرمايد: “فيها يفرق كل امر حكيم” (4، دخان) كه مقصود اين است در اين شب، امور و احكام و معارفي كه به صورت كلي و اجمالي بر پيامبر9 نازل شده بود، جزئيات آن به صورت تفصيلي بيان ميشود; البته تفاسير ديگري در مورد اين آيه وجود دارد; لكن اين معني صحيحتر به نظر ميرسد.(ر.ك: تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 20، ذيل آيات سوره قدر، صـ 333، نشر اسماعيليان; الميزان، همان، ج 18، ص 130 ـ 133.)
همه روزها و شبها مخلوق خداست، و هيچ “زماني” به خودي خود، بر “زمان” ديگر برتري ندارد; ولي برخي از روزها يا شبها به خاطر حوادثي كه در آنها رخ داده، برتري و قداست خاصي پيدا كردهاند كه قرآن آنها را “أيّام اللّه” (ابراهيم، 5) ]روزهاي ظهور رحمت و قدرت الهي[ خوانده است; مانند: روز نجات ابراهيماز آتش و… .
شب قدر هم يكي از آن زمانهاست كه چون در آن، قرآن بر قلب مبارك پيامبر نازل شده و شب فرود آمدن فرشتگان و روح است، قدر و منزلت خاصي پيدا كرده; به گونهاي كه عمل صالح و عبادت و بندگي خدا در آن شب، از هزار ماه بهتر است. قرآن كريم ميفرمايد: “ليلة القدر خير من الف شهر تنزّل الملـَئكة و الرّوح فيها بإذن ربهم من كلّ أمر” (قدر، 3 و 4)
نكته آموزنده
امام مجتبى (ع) گاهى مبالغ توجهى پول را، يكجا به مستمندان مي بخشيد، به طورى كه مايه شگفت واقع مي شد. نكته يك چنين بخشش چشمگير اين است كه حضرت مجتبى (ع) با اين كار براى هميشه شخص فقير را بى نياز مي ساخت و او مي توانست با اين مبلغ، تمام احتياجات خود را برطرف نموده و زندگى آبرومندانه اى تشكيل بدهد و احياناً سرمايه اى براى خود تهيه نمايد. امام روا نمي ديد مبلغ ناچيزى كه خرج يك روز فقير را بسختى تأمين مي كند، به وى داده شود و در نتيجه او ناگزير گردد براى تامين روزى بخور و نميرى، هر روز دست احتياج به سوى اين و آن دراز كند.
مستحبات افطار کردن
1. مستحب است پس از نماز مغرب و عشا، افطار کنید، مگر آنکه ضعف بر شما غلبه کند.
2. با چیزی افطار کنید که از حرام و شبهه پاکیزه باشد.
3. بهتر است با خرما افطار کنید تا ثواب روزه تان چند برابر شود.
4. هنگام افطار، بِسم اللّه الرّحمنِ الرَّحیم بگویید و دعا کنید.
5. سوره «قدر» را بخوانید.
6. دعای «اللّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَ عَلی رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ» را بخوانید.
7. دعای «اَللّهُمَّ رَبَّ النُورِ الْعَظیم…» را بخوانید.
8 . صدقه بدهید هر چند کم باشد.
بیداری عواطف بشری
بی شک، یکی از برکت های اجتماعی روزه، بیداری عواطف انسانی است. انسان به کمک روزه درمی یابد که بر فقیران و گرسنگان چه می گذرد. درواقع، روزه دار با تحمل گرسنگی و تشنگی روزه، با درد نیازمندان و مستمندان آشنا می شود و عواطف و احساسات انسانی، او را به کمک به فقیران تشویق می کند. به همین دلیل، در ماه مبارک رمضان، رسیدگی به فقیران و محرومان بیشتر به چشم می خورد. همچنین روزه دار توانگر و فهیم درمی یابد که چه بسا فقیران و محرومان مؤمن به واسطه صبر بر محرومیت ها در طول سال، در قوت اراده و شرافت طبع و بلندی همت بر او فضیلت دارند.
یاد کردن حال فقیران و طبقه محروم جامعه و توجه به شرافت نفس و علوّ طبع بی پایان آنان از مهم ترین فواید روزه داری است